Trịnh Công Sơn và Bùi Giáng - Sự giao cảm vô thường

Vương Tâm

Phongdiep.net

                                                                      

     Sinh thời, người ta nói hai người chơi thân với nhau cũng không hẳn đúng, bởi lẽ mỗi người một tính cách, mặc dù có thời gian nhà hai người ở gần chợ Trưong Minh Giảng, Sài Gòn. Thi sĩ Bùi Giáng thì ngông nghênh, lãng du và toả sáng bất cứ hoàn cảnh nào bằng thơ ca, còn nhạc sĩ Trịnh Công Sơn lại dịu dàng, trầm buồn và trĩu nặng với sự cô đơn. Thơ Bùi Giáng luôn phớt tỉnh sự đời, suy tư chông chênh với ý tứ bất ngờ như tia chớp.   Còn nhạc của Trịnh da diết nhưng không kém phần bảng lảng trong cõi triết luận vô thường. Mặc dù ngoài đời hai người ít để lại những kỷ niệm sinh hoạt hay giao lưu thân thiết đến mức tạo nên giai thoại. Thậm chí, nhiều năm trước khi mất, Bùi Giáng không còn có dịp lui tới gặp gỡ, trò chuyện với Trịnh công Sơn vì những sự cố không đáng có, nhưng hai người lại luôn gần gũi nhau về những nỗi niềm nhân sinh và luôn chia sẻ cùng nhau về cái sự vô thường của ý niệm giác ngộ về đời, về đạo của phật giáo. Những câu hát của Trịnh tựa như: “Tình không xa nhưng không thật gần; Không xa đời và cũng không xa một người; Một phố hồng và một phố hư không... nghe mà sao gần gũi với cảm xúc của thi sĩ họ Bùi kia với những câu thơ đại loại như: “Đã đi đã đến cuối trời- Đã về như vẫn muôn đời đã đi; Xin chào nhau giữa con đường  Mùa xuân phía trước miên trường phía sau

     Những câu chuyện của hai người đều được ghi lại bằng dấu ấn thơ ca, tựa như sự đùa cợt, giao hoà và tâm đắc cùng nhau. Bùi Giáng đã từng viết những câu thơ tặng Trịnh Công Sơn:

“Anh Sơn vô tận bấy chầy

Tôi từ lẽo đẽo tháng ngày trải qua

Niềm thống khổ đứt ruột rà

Còn chăng? Chỉ một ấy là là chi

    Hoặc lại có lúc ông còn trêu Trịnh Công Sơn:

“Công Sơn Trịnh trọng phiêu bồng

Thưa rằng thơ nhạc có ngần ấy thôi

    Trịnh Công Sơn đối đáp không nhanh nên khó có thể ứng tác, nhưng ông lại bị nhiễm cái nét lạ trong thơ Bùi Giáng để nạp năng lượng cho ca khúc của mình. Theo nhà văn Bảo Trúc nói, thì Trịnh Công Sơn đã mượn của Bùi Giáng một số câu hoặc ý thơ để viết nên những ca khúc rất hay. Nhưng thực ra có sự giao thoa tự nhiên giữa ca khúc và thơ của Bùi Giáng, như trời ban cho vậy, chứ không hẳn là Trịnh chỉ chăm chút mượn câu thơ nào đó rõ rệt. Vì thế có người dẫn chứng rất thú vị ở ca khúcMỗi ngày tôi chọn một niềm vui  Trịnh Công Sơn có lời hát như:

“Mỗi ngày tôi chọn một niềm vui

Chọn những bông hoa và những nụ cười.

Tôi nhặt gió trời, mời em giữ lấy

để mắt em cười tựa lá bay

Thì nhà thơ Bùi Giáng cũng có những câu thơ giầu nhạc điệu tương tự trong cấu trúc của bài Nhìn thấy”:

“Mỗi sáng tôi nhìn mắt trời mọc trong mây,

Mỗi chiều tôi nhìn mặt trời lặn trong mây,

Suốt ngày tôi lắng tai nghe tiếng chim hót trong lá cây reo,

Và nhìn thấy rất nhiều mùa xuân mênh mông đang đi tới

    Có người còn dẫn hai cấu khá điển hình mà Trịnh Công Sơn đã mượn ý thơ của Bùi Giáng, đó là lời trong bài hát  Em đi bỏ lại con đường”:

“Em đi bỏ lại con đường

Bờ xa cỏ dại vô thường nhớ em

    Tuy nhiên những dẫn chứng ấy chỉ những ai thật thân thiết với hai người mới có thể nói chi tiết. Vả lại đó là con số rất ít ỏi trong toàn bộ gia tài âm nhạc đồ sộ của Trịnh. Nhưng đặc biệt, rõ rệt nhất Trịnh Công Sơn đã lấy nguyên câu thơ Còn hai con mắt khóc người một con trong bài thơ Mắt Buồn của thi sĩ Bùi Giáng, để viết ca khúc Con mắt còn lại  năm 1992. Mặc dù, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn không đề sáng tác theo ý thơ Bùi Giáng, nhưng vẫn dùng nguyên câu  Còn hai con mắt khóc người một con  làm nút mở cho những lời hát rất cuốn hút người nghe. Tuy chỉ có một câu thơ dẫn, nhưng hầu như phần lời đều đậm đặc chất trừu tượng của thi sĩ Bùi Giáng. Đó là cảm xúc đối chọi được nén chặt trong kịch tính và ý tứ trùng khít qua đôi hình tượng Đôi mắt đầy ám ảnh. Dường như khổ thơ thứ hai của Bùi Giáng trong bài thơ đã được Hoá hết trong ba phần lời ca khúc của Trịnh Công Sơn. Ta có thể đọc lại khổ thơ đó:

“Bỏ trăng gió lại cho đời

Bỏ ngang ngửa sóng giữa lời hẹn hoa

Bỏ người yêu bỏ bóng ma

Bỏ hình hài của tiên nga trên trời

Bấy giờ riêng đối diện tôi

Còn hai con mắt khóc người một con

    Đồng thời qua lời ca khúc ta cũng thấy sự sáng tạo của Trịnh Công Sơn rất đặc sắc với những câu hát giầu chất bi kịch của tình yêu:

  Còn hai con mắt khóc người một con

Còn hai con mắt một con khóc người

Con mắt còn lại nhìn một thành hai

Nhìn em yêu thương nhìn em thú dữ

Con mắt còn lại ngờ vực tình tôi

Cuồng điên yêu thương cuồng điên nỗi nhớ

    Có điều thú vị, vào cái đận 92 ấy, thi sĩ Bùi Giáng không hề có ý tranh giành về chuyện bản quyền với người bạn của mình, bởi có người nêu thắc mắc vì sao nhạc sĩ Trịnh Công Sơn không đề sáng tác theo ý thơ của ông. Có lẽ theo mọi người suy luận rằng, với tính cách bất cần của thi sĩ họ Bùi thì cũng chắng coi đó là sự xúc phạm. Vả lại hai người đã ít gặp nhau từ năm 1988, mãi cho đến năm 1994, hai người mới có dịp giao lưu lại vì công việc, mà cũng chỉ đối thoại và hỏi thăm nhau bằng thư. Và hơn nữa, bài thơ Mắt buồn của ông đã quá nổi tiếng, vậy thêm một lần đề tên mình lên bản nhạc thì cũng chỉ là thêm được tiền rượu mà thôi. Chuyện giữa hai người không ồn ào về bản quyền như giữa nhạc sĩ Trần Quang Lộc và thí sĩ A Khuê trong ca khúc Về đây nghe em sau này.

    

 Mọi chuyện trở nên nhẹ nhàng, chứng tỏ tình bạn giữa hai người khá sâu sắc, mặc dù bị gián đoạn một thời gian dài. Điều còn lại là thành tựu của cả hai tác phẩm thơ và nhạc đều trở nên bất hủ. Hai người còn giao lưu với nhau, sáu năm sau cho đến khi thi sĩ Bùi Giáng qua đời, năm 1998. Đến viếng cố nhân, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã viết trong sổ tang những vần thơ, tại chùa Vĩnh Nghiêm, đúng với giọng điệu của người bạn; ngỡ như còn đang uống rượu cùng nhau:

“Bùi Giang Bàng Dúi Búi Giàng

Ô hay trăm ngõ bàng hoàng lỗ không

Lỗ không trời đất ngỡ ngàng

Hoá ra thi thể là ngàn hư vô

 Nhớ thương vô cùng là từ

Là từ vô hạn ứ ừ viển vông

                       Trịnh Công Sơn-1998”

     Đúng là nỗi đau chỉ có thể khóc trong lòng và mọi nỗi niềm của cảm xúc với thi nhân ở đâu đó cõi hư vô, mà nhạc sĩ khó diễn tả thành lời. Sau này ông còn viết những câu thơ, để kỷ niệm một năm ngày mất của cố thi sĩ, với những lời hết sức buồn:

“Thi nhân vĩnh viễn chân trời ấy

Đảo điên điên đảo bụi trần gian

Từ ấy tôi buồn như cỏ dại

Buồn vì một chút bụi lang thang

     Đấy là chuyện thơ và nhạc, hai ông còn cùng nhau vẽ; vẽ tranh và chân dung bạn bè. Thật đặc biệt, thi sĩ họ Bùi vẽ cũng đẹp và lạ, không khác là bao so với tài hội hoạ của Trịnh. Hơn nữa hai người cũng đã từng vẽ cho nhau. Người nọ vẽ cho người kia một bức chân dung cũng rất lạ và đều được bạn bè lưu giữ cho đến nay.

       Đồng thời sự giao cảm vô thường  của hai ông trong nghệ thuật đã đem lại những cảm xúc cho đông đảo bạn bè trong giới. Nhiều người làm thơ ca ngợi hai ông và cũng nhiều hoạ sĩ dựng chân dung hai ông với những đưòng nét và mầu sắc độc đáo. Ngay sau khi nhạc sĩ Trịnh Công Sơn về cõi, nhà điêu khắc Trương Đình Quế ở Đồng Nai đã tạc hai bức tượng lớn, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn và thi sĩ Bùi Giáng. Hai tác phẩm điêu khắc này đã toát lên cái thần của hai người và đem lại sự đồng điệu cho người thưởng ngoạn. Bức tượng toàn thân nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, ở tư thế ngồi vắt chân chữ Ngũ, một tay chống cằm, một tay cầm đàn Guitar chìm đắm trong suy tư. Còn bên cạnh là bức tượng nhà thơ Bùi Giáng, nom rất sinh động khác với nét tĩnh lặng của tượng Trịnh; người choàng áo mưa, đeo hồ lô rượu bên hông, tay chóng gậy, râu tóc phất phơ trong gió, cùng một chú chó nhỏ đu trên vai ông thật ngộ nghĩnh; và thêm nữa là một con mèo và một con gà trống đi cùng. Cả hai đều hiện lên đúng tính cách rất khác biệt nhưng lại đầy biểu cảm. Sau hai mẫu tượng này được đúc đồng và đưa về đặt yên vị tại bờ sông Rạch Chiếc, ở Q 2, TPHCM.

     Có thể nói Trịnh Công Sơn và Bùi Giáng, đều lừng danh và tiêu biểu cho những phong cách thơ, nhạc rất đặc sắc của một trăm năm. Sự hoá thân trong cõi phật của hai người đã tạo nên tinh thần khác biệt và làm nên đỉnh cao sự nghiệp. Nếu nhạc sĩ Trịnh Công Sơn thành công trong một thời gian dài bởi lẽ những cảm xúc và suy tư đậm tính triết luận gần gũi với đạo phật, chia sẻ và bày tỏ chân thành với người đời, thì ở thơ Bùi Giáng thể hiện sâu sắc một tinh thần tiêu dao, sắc sắc không không của cõi niết bàn. Người đời tặng cho ông danh hiệu thi sĩ Bồ tát vì lẽ đã cảm thụ và yêu thơ ông như thế. Do vậy sự hội tụ trong thi pháp còn kỳ lạ hơn cả tình bạn của hai ông. Tình bạn ấy khó gọi tên bởi nó lúc xa lúc gần, lúc mong manh, khi lại chói loà bởi sự hoà nhập về nhạc điệu, khúc thức, hình ảnh, và ngôn ngữ lẫn tư duy ở cõi thiền vô vi lan toả trong vũ trụ bao la. Đó chính là sự giao cảm vô thường của những kỳ nhân mang hai cái tên: Bùi Giáng và Trịnh Công Sơn.